کلیات
محیط زیست عبارت است ترکیبی از دانشهای متفاوت در علم است که شامل مجموعهای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر میگذارد و از آن تأثیر میپذیرد. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعالیتهای او مرتبط میشود و میتوان محیط زیست را مجموعهای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه میکنند خلاصه کرد.
تفاوت محیط زیست و طبیعت
تفاوت
محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی میشود که منحصراً در نظر گرفته میشوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهمکنشهای میان انسان و طبیعت و از دیدگاه بشر توصیف میشود.
عوامل مؤثر در ایجاد محیط زیست
تنوع آب و هوایی و تنوع شرایط اقلیمی، نوع خاک، اختلاف ارتفاع و نا همواریها از جمله عواملی هستند که منجر به ایجاد محیط زیست می شوند.
زیستگاههای جهان
سطح کرهٔ زمین بهطور کلی به ۴ بخش تقسیم میشود که عبارتاند از سنگکره (لیتوسفر)، آبکره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر. بعضی از دانشمندان یخکره را نیز جزء این تقسیمبندی میدانند. هر کدام این بخشها شامل اکوسیستمهایی گوناگون هستند که بهطور کلی محیط زیست را تشکیل میدهند.
خاک
مهمترین آثار فعالیتهای انسان بر خاک عبارت اند از: مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمینهای زراعی میشوند. بهطور کلی فرسایش خاک پدیدهای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی، چون باد، روانابهای سطحی و تغییرات دما انجام میگیرد. با این حال، فعالیتهای انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمینهای زراعی، محصولات تککشتی، چریدن بیش از حد دامها در مراتع، جنگلزدایی و بیابانزایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن میشوند.
مسمومیت خاک میتواند در اثر افزایش نمکهای خاک توسط ماشینآلات کشاورزی یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانهها به ایجاد شود. در این صورت خاک ناحاصلخیز و حتی سمی برای برخی گیاهان میشود.
آب
طبق سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، مهمترین تأثیرات فعالیتهای انسان بر روی آبها در سه مورد خلاصه میشود: مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب و آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی.
امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشورها یک بحران جدی محسوب میشود. بر اساس گزارشهای این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰، ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجهاست که این بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.
گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی، چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشتهای بزرگ ایالات متحده نقش میدارد.
کیفیت آبها نیز بحران دیگری است که برخی کشورها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آبها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین بسیار نگرانکننده میباشد. آبهای سفرههای زیرزمینی و رودها و دریاچهها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیتهای انسان قرار دارند. آلودگی دریاها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آبهای شیرین و چرخهٔ آب میباشد.
علل آلودگی آبها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:
آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاههای صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونههای گیاهی یا جانوری میشود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هستهای).
آلودگیهای شیمیایی بسیار گوناگون میباشند و میتوانند در اثر ورود مواد شیمیایی حاصل از کارخانهها، کشاورزی یا فاضلابهای شهری به درون آب باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آبهای زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونهها میشود. همچنین، مصرف کودهای نیتراتدار و فسفاتدار موجب افزایش این عناصر در آبها میشود. در نتیجه، باکتریها و جلبکهای سطح آب که از این مواد تغذیه میکنند به سرعت رشد میکنند و زیاد میشوند و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونههای ساکن زیر آب میشوند.
آلودگی توسط فلزات سنگین، چون جیوه، آرسنیک، سرب و روی نیز که حاصل از فعالیت کارخانههاست طی زنجیرههای غذایی انباشته میشود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید میکند.
آلودگی آبها همچنین موجب بارشهای اسیدی میگردد که برای محیط زیست سمی میباشند. آلودگی توسط هیدروکربنها (همچون نفت)، پلیکلروبیفنیلها (که سمی و سرطانزا هستند) و سایر مواد شیمیایی، چون انواع داروها، مواد شوینده… نیز مثالهای دیگری از آلودگی شیمیایی آبها هستند.
هوا
آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط انسان یا عامل طبیعی که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد. انواع آلودگیهای هوا عبارتاند از:
گازهای شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنشهای سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایههای پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گازهای حاصل از سوختن، چون دیاکسید گوگرد، اکسیدهای ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گازهای گلخانهای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گازهای گلخانهای همچون دیاکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیتهای صنعتی وارد هوا میشوند.
زیست بوم
زیستبومها به لحاظ تاریخی شبیه به مفهوم اکوسیستمها هستند و از مناطق جغرافیایی، عرض جغرافایی، شرایط آب و هوایی مرتبط با محیط زیست بر روی زمین، مانند جمعیت گیاهان، حیوانات و شرایط محیط زندگی شان، اغلب به عنوان اکوسیستم نامیده میشوند. زیست بومها بر مبنای عوامل نظیر ساختار گیاهان (مانند درختان، درختچهها و گیاهان)، انواع برگها (مانند ورقهای عرضی و سوزنی)، فاصله گیاه (جنگل، جنگل، ساوانا) و آب و هوا تعریف میشوند. بر خلاف اکوژنزها، زیست بومها به واسطه ژنتیک، طبقهبندی یا شباهتهای تاریخی تعریف نمیشوند. زیست بومها اغلب با الگوهای خاصی از جانشینی زیست محیطی و پوشش گیاهی اوج شناخته میشوند.
توافق پاریس
توافق پاریس (فرانسوی: Accord de Paris)، که با نام پیمان پاریس نیز شناخته میشود، ذیل چارچوب پیماننامه سازمان ملل در تغییر اقلیم (UNFCCC) در رابطه با کاستن از انتشار گازهای گلخانهای، سازگاری و امور مالی است که از سال ۲۰۲۰ شروع میشود. متن توافق از سوی نمایندگان ۱۹۵ کشور در کنفرانس تغییر اقلیم ۲۰۱۵ سازمان ملل متحد در پاریس مذاکره و با اجماع در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۵ تصویب شد. توافق پاریس.
رشتههای مختلفی در ایران دربارهٔ محیط زیست وجود دارد که از جمله آنها میتوان رشتههای زمینشناسی-زیستمحیطی، مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست، مهندسی عمران-محیط زیست، مهندسی شیمی-محیط زیست، حقوق محیط زیست، آموزش محیط زیست و مهندسی بهداشت محیط را نام برد. رشته علوم محیط زیست (مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست) شامل مباحثی نظیر بومشناسی گیاهشناسی، جانورشناسی، زیستشناسی، سیستماتیک، ژئومورفولوژی، فیزیولوژی، مدیریت، حیات وحش، شیمی آلی، زمینشناسی مساحی، ریاضی، فیزیک، برنامهریزی شهری، جغرافیا، اقتصاد، ارزیابی، آلودگی، اپیدمیولوژی، بهداشت، هواشناسی، مدیریت کشاورزی، و ژنتیک میباشد. به تازگی در ایران این رشته رونق پیدا کردهاست و به دلیل حیاتی بودن این رشته افراد با سطح علمی بالا جذب این رشته میشوند (در سطح آزمون سراسری)، ولی در کشور ایران بهرهوری از این رشته آنچنان که باید با توجه به شرایط اکولوژیکی خاص منطقه صورت نمیگیرد.
سازمان محیط زیست
سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است. از مهمترین وظایف آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهرهمندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
پیشگیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
حفاظت از تنوع زیستی کشور.
عوامل تخریب زیستبومها
از اصلیترین عوامل از بین رفتن و تخریب زیستبومها میتوان به: سوزاندن و قطع درختان به منظور تهیه زغال و هیزم، قطع درختان برای تولید الوار و مصالح ساختمانی و صنعتی و گسترش بیرویه شهرها و کارخانهها اشاره کرد. افزایش جمعیت و تغییر سبک زندگی از زمان انقلاب صنعتی مهمترین عامل برای دستاندازی به طییعت و تخریب محیط زیست بوده است. کاهش کیفیت خاک در ۲۵ سال آتی میتواند تولید غذای جهانی را تا حدود ۱۲ درصد کاهش دهد؛ این امر ممکن است باعث رشد ۳۰ درصدی قیمت جهانی غذا شود. از بین رفتن صخرههای مرجانی به دلیل ورود مواد شیمیایی مضر، دفع فاضلابهای خطرناک در دریا، افزایش دمای آب و صید بیرویه، تعداد ماهیگیران و قایقهای ماهیگیری را کاهش خواهد داد. جنگلزدایی و تخریب جنگلها بر اکوسیستم جنگل، منابع آب شیرین جنگل، کیفیت آب و معیشت مردمی که در جنگلها زندگی میکنند، اثرات منفی میگذارد. افزایش آلودگی آبها، دسترسی به آب شیرین را تحت تأثیر قرار داده و منجر به آلودگی منابع غذایی و تخریب اکوسیستمها میشود و بدین ترتیب پیامدهای نامطلوب فراوانی بر سلامت بشر دارد.
کارشناس حیات وحش اداره کل محیط زیست استان کرمانشاه با تاکید بر لزوم ساماندهی سگهای ولگرد، از خطر جدی این گونه برای سایر گونههای گوشتخوار طبیعت یاد کرد.
کد خبر: ۱۲۳۸۰۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۳۰
تاسیسات ذخیره سازی زباله هسته ای Asse در آلمان در معرض خطر پر شدن از آب است. بیش از صدهزار بشکه زباله رادیواکتیو در اینجا ذخیره می شود. وزیر محیط زیست ایالت نیدرزاکسن در این باره ابراز نگرانی کرده است.
کد خبر: ۱۲۳۸۰۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۳۰
مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: ثبت تولد اولین گوساله متولد شده گوزن زرد ایرانی در پارک ملی دز با استفاده از دوربین تله ای انجام شد.
کد خبر: ۱۲۳۷۹۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۲۹
معاون رئیس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این که پارسال یکهزار نفر جذب سازمان محیط زیست شدند، گفت: برای سال جاری نیز ۵۵۰ نیروی جدید در این سازمان جذب خواهند شد.
کد خبر: ۱۲۳۷۷۷۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۲۸
مدیر عامل شرکت آب منطقهای استان آذربایجان شرقی گفت: در راستای حل آلودگی رود ارس، اخیرا سازمان حفاظت از محیط زیست کمیسیون مشترکی با طرف ارمنستانی تشکیل دادند و پیگیر موضوع هستند.
کد خبر: ۱۲۳۷۷۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۲۸
با سرمایهگذاری برای ایفای نقش توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی صورت گرفت:
با بهرهبرداری از نیروگاه خورشیدی انشعابی که در فروشگاه هایپراستار شعبه مارلیک کرج راهاندازی شده، از انتشار ۳ میلیون و 400 هزار کیلوگرم گازهای گلخانهای در طی عمر این نیروگاه جلوگیری میشود. ساخت این نیروگاه توسط هایپراستار در راستای سیاستهای توسعهی پایدار و مسئولیت اجتماعی این شرکت صورت گرفته است.
کد خبر: ۱۲۳۵۸۰۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۱۷
مدیرکل محیط زیست البرز با بیان اینکه احداث آزادراه تهران-شمال خسارت زیادی برای محیط زیست داشت، گفت: اگر درصدی از عوارض این آزادراه به محیط زیست تزریق شود میتوان بخشی از این خسارتها را جبران کرد.
کد خبر: ۱۲۳۴۹۶۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۱۲
«خلیج فارس در ۲۰ سال گذشته ۱.۵ برابر شورتر شده و فروپاشی، تنوع زیستی منطقه را در آغوش میکشد». این سخنان معاون اسبق سازمان حفاظت محیط زیست است.
کد خبر: ۱۲۳۴۹۱۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۱۲
ورود آلایندهها به دریای خزر حال و روز بزرگترین دریاچه بسته جهان را در شمال و جنوب آن آلوده کرده است.
کد خبر: ۱۲۳۴۴۱۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۰۹
کد خبر: ۱۲۳۴۳۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۰۸
مرور روزنامههای پنجشنبه ۶ اردیبهشت
واردات خودرو انتخاب یا اجبار؟ پالسهای چراغ خاموش آمریکا، پروژه باندهای مخوف برای سوءاستفاده جنسی از دختران، سیستان و بلوچستان زیر بار سیل، ۲۰۰ روز نسل کشی به روایت آمار، اما و اگرهای پول پاشی آمریکا، تضمین امنیت شغلی کارگران، خوب شدن حال کارگر یعنی خوب شدن حال کشور، از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۱۲۳۳۸۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۰۶
مدیرکل دفتر تالابهای سازمان محیط زیست گفت: «ادارهکل حفاظت محیط زیست استان در سال گذشته از مدیرعامل شرکت آب منطقهای اصفهان بابت عدم تخصیص حقابه گاوخونی به میزانی که براساس قانون تالابها توسط سازمان محیط زیست تعیین شده است، شکایت کرد که این مسئله منجر به صدور حکم قضایی علیه مدیرعامل شرکت آب منطقهای استان شد.»
کد خبر: ۱۲۳۳۷۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۰۵
کد خبر: ۱۲۳۳۵۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۰۴
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان گفت: با توجه به بارندگیهای اخیر و سیلاب به وجود آمده بویژه در جنوب این استان در منطقه بلوچستان احتمال خروج تمساح پوزه کوتاه (گاندو) از برکه وجود دارد که مردم باید به شدت مراقب باشند.
کد خبر: ۱۲۳۲۵۶۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۳۰
دانشمندان اظهار کردند که پوشیدن شلوار جین مد سریع به همان اندازه بد است که بیش از ۶ مایل را با ماشین رانندگی کنید. اثرات زیستمحیطی صنعت مد سریع شامل استفاده از آب، آلودگی شیمیایی، انتشار دیاکسیدکربن و زبالههای نساجی است.
کد خبر: ۱۲۳۲۲۹۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۲۸
مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در راستای ماده ۳ آیین نامه ممنوع توزیع رایگان کیسههای پلاستیکی به منظور حفظ محیط زیست قانون محدودیت توزیع کیسههای پلاستیکی از هفته زمین پاک (۳ تا ۹ اردیبهشت)شروع میشود و فروشگاههای زنجیره ای دیگر کیسه رایگان توزیع نخواهند کرد.
کد خبر: ۱۲۳۲۱۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۲۷
مدیرکل دفتر حیات وحش سازمان محیطزیست از سه برابر شدن میزان مطالبه ضرر و زیان گونههای جانوری نسبت به نرخ جرایم مصوب سال ۹۸ در صورت تصویب جدول تدوینشده در این زمینه، در جلسه آتی شورایعالی حفاظت محیط زیست خبر داد.
کد خبر: ۱۲۳۱۸۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۲۶
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سیستان و بلوچستان گفت: محیط بانان جنوب استان طی عملیات روزانه گشت و کنترل و سرکشی از مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ، لاشه یک قلاده گربه وحشی از نوع «کاراکال» را که در اثر برخورد با خودروهای عبوری در حاشیه منطقه شکار ممنوع بزمان تلف شده بود مشاهده نمودند، که پس از بیومتری دفن بهداشتی شد.
کد خبر: ۱۲۳۰۸۸۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۲۰
مسئول حیاتوحش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران گفت: پس از بررسی لاشه پلنگی پیدا شده در چهاردانگه پارک ملی کیاسر مشخص شد این حیوان بر اثر اصابت چارپاره از سوی شکارچیان غیرقانونی تلف شده است.
کد خبر: ۱۲۲۹۸۵۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۱۴
عبارت صید ارواح ترسناک است. تجهیزات صید، تورها و دامهای سرگردان در آبها از مشهورترین تجهیزات صید ارواح هستند که موجب هلاکت آبزیان گرفتار شده در آنها میشود.
کد خبر: ۱۲۲۸۹۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۰۸